Kalmerende signalen bij honden ter discussie

Voordat er aan de hand van de titel een verkeerd beeld ontstaat: ik ben fan van Turid Rugaas (“ontwikkelaar van kalmerende signalen” en haar oneindig dankbaar voor haar werk. Ze heeft er voor gezorgd dat heel veel eigenaren en honden-professionals meer oog kregen voor de lichaamstaal en communicatie van honden. Toch stel ik de kalmerende signalen in dit artikel onder discussie. Want ik denk dat ze in de hondenwereld nog wel eens verkeerd worden gebruikt.

Turid Rugaas kwam eind jaren negentig met haar boek On talking terms with dogs: calming signals, in het Nederlands verschenen als Kalmerende Signalen, wat u en uw hond elkaar vertellen. Daarin beschrijft ze een kleine dertig signalen zoals gapen, hoofd wegdraaien, tongelen (met tong neus proberen aan te raken), poot optillen etc. Turid schrijft in haar boek dat de signalen worden gebruikt als preventie tegen conflicten, ver voordat een conflict is ontstaan.
 

Kalmerende signalen

Of Turid Rugaas het bedoeld heeft of niet, is mij nog steeds niet helemaal duidelijk. Maar in de loop der tijd is het beeld ontstaan dat kalmerende signalen een concept is dat een hond als bewuste communicatie in zet. Als in: “ik voel me bedreigd, laat ik maar gaan gapen”. Ik denk dat daar een denkfout gemaakt wordt.

In de ladder van agressie (Kendall/Shepherd) staan helemaal onderaan signalen die een hond laat zien als hij stress heeft of zich bedreigd voelt. In die ladder zie je dus communicatie staan als tongelen, hoofd wegdraaien, poot heffen etc. Dingen die een hond doet als hij zich in een situatie bevindt die hem stress opleveren. Een aantal van die signalen zijn een direct gevolg van de hoeveelheid stresshormonen die in een lijf vrij komen. Die zorgen bijvoorbeeld voor een droge mond, waardoor een hond gaat smakken of zijn neus gaat proberen te likken.

Effectief

Kalmerende signalen zijn in mijn visie niet signalen die een hond bewust inzet als conflict-vermijdend. Dat ze dat effect daadwerkelijk kunnen hebben, staat wat mij betreft niet ter discussie. Uit Italiaans onderzoek* onder 24 honden, waarbij ruim 2.000 signalen zijn geanalyseerd, bleken de signalen inderdaad conflictverminderend te werken. In bijna 80% van de interacties die uitliepen op agressie (ruim 100), verminderde de agressie na het vertonen van gedrag dat je in de lijst van kalmerende signalen terug vindt. In dat onderzoek werden als meest gezien:

• hoofd wegdraaien
• tongelen
• bevriezen
• lichaam wegdraaien  

Als je kijkt naar de ladder van agressie, zou je alle kalmerende signalen kunnen scharen in het groene gedeelte van de ladder. Signalen die een hond laat zien als hij zich bedreigd voelt of stress heeft. En die een voorbode kunnen zijn van agressie, als de bedreiging niet verdwijnt of vermindert.
In de loop van de evolutie, hebben die signalen een duidelijke betekenis gekregen tussen honden. Als je een andere hond tegenkomt en die gaapt, dan “weet” je dat die hond stress heeft en mogelijk meer agressie gaat inzetten. Wil je dat voorkomen, dan kun als hond beter reageren door zelf minder bedreigend te zijn. Dat kun je zien als dat de ene hond de andere hond “gekalmeerd” heeft, maar ik denk dat we daar de plank mis slaan.

Bewust of onbewust

Als die kalmerende signalen effectief zijn, maakt het dan nog uit of het een bewust of onbewust proces is? In mijn ogen zeker wel. Er zijn mensen die bv. gaan meegapen met hun hond in een stressvolle situatie. Met als beoogd effect dat de hond daar kalmer van wordt. Maar; als gapen betekent dat je stress hebt, welke boodschap zendt je dan uit naar je hond. Hij zou er ook méér stress van kunnen krijgen omdat hij ziet dat jij de situatie ook bedreigend vindt?
Overigens ben ik sowieso geen voorstander van het proberen te communiceren als honden. Wij zijn geen honden en zullen het ook nooit worden. We kunnen dus ook niet exact zo communiceren als honden. We missen bv. al de hele geur/reuk-component die denk ik een grote rol speelt. Laten we dus vooral niet proberen om honden te zijn. Op welke manier dan ook.

Waarde van kalmerende signalen

Kunnen hiermee dan de kalmerende signalen de deur uit als waardevol?
Absoluut en zeer zeker niet!
Ik zou graag willen dat iedere hondeneigenaar de kalmerende signalen feilloos herkent. Want ze geven feilloos aan hoe een hond zich voelt en of hij stress heeft. Door de signalen te herkennen, kun je de stress verminderen door je hond uit de situatie te halen die de stress veroorzaakt. En vervolgens aan de slag te gaan met training, zodat je de kans verkleint dat eenzelfde situatie de volgende keer opnieuw stress veroorzaakt.

Wil je meer weten over angst of agressie bij je hond? Kom dan naar  één van de lezingen over dit onderwerp.

Dit artikel is geschreven door Monique Bladder, gedragstherapeut voor honden. Overname zonder toestemming is niet toegestaan. Delen op social media dmv verspreiding van de link naar dit artikel vanzelfsprekend wel (en wordt op prijs gesteld 😉 )

Bron:
*Analysis of calming signals in domestic dogs; are they signals and are they calming? – C. Mariti, C. Falaschi, M. Zilocchi, B. Carlone, A. Gazzano. Proceedings Canine Science Forum, University of Lincoln, 2014